Powiat Radomszczański - radomszczanski.pl

Bazylika barokowa pod wezwaniem Wniebowzięcia Matki Boskiej wraz z klasztorem OO. Dominikanów. Jej budowę rozpoczęto pod kierunkiem architekta Jana Buszta w 1632r, a konsekrowano w 1656r. Obecny rokokowy ołtarz główny został zbudowany w 1796r, jego centralną część zajmuje obraz Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Po lewej stronie nawy głównej znajduje się kaplica św. Jacka, założyciela dominikanów w Polsce, a po prawej kaplica Matki Boskiej. Oryginalnością kościoła, zakrystii i korytarza dolnego w klasztorze jest bogata gipsatura i sztukateria.

W muzeum zorganizowanym w przyległym do kościoła klasztorze można oglądać wiele obrazów, feretrony, stare kościelne chorągwie, rzeźby, meble i wszelkiego rodzaju pamiątki historyczne. W roku 2000 przy sanktuarium gidelskim powstała Droga Krzyżowa, Gidelska Kalwaria.

Świątynia stoi w miejscu znalezienia przez miejscowego rolnika Jana Czeczka w maju 1515 r. cudownej, kamiennej figurki Matki Boskiej Gidelskiej. Anna z Rusocic Dąbrowska do opieki nad tą malutką, bo zaledwie dziewięciocentymetrową figurką, sprowadza w 1615 r. do Gidel dominikanów, przeznacza też pieniądze na zbudowanie kościoła i klasztoru.

Kościół p.w. Wniebowzięcia Matki Boskiej wzniesiono w latach 1632-44 pod kierunkiem architekta Jana Buszta. Budowa trwała wiele lat w związku z perturbacjami: rychłej śmierci Anny Dąbrowskiej i zniechęcenia spadkobierców Jana Oleskiego i jego żony Zuzanny do dominikanów. Jeszcze później, bo w 1640 r. rozpoczęto stawiać nowy klasztor pod nadzorem architekta Stanisława Dworkowskiego. Świątynia posiada wiele cech charakterystycznych dla wczesnego baroku.

Jest to budowla murowana, oryginalnie orientowana, zbudowana na planie krzyża, w typie bazyliki z transeptem, w ramionach którego urządzono dwie kaplice. Prezbiterium oraz ramiona transeptu zakończone są półkoliście. Od strony zachodniej nad frontonem kościoła wznoszą się dwie wieże z hełmami neorenesansowymi. Od strony wschodniej do ściany świątyni przylega zakrystia. Ściany rozdzielają pilastry przyścienne w porządku toskańskim, wysokie, zakończone półkoliście. Fasada jest trójdzielna, dwukondygnacyjna z trójkątnym szczytem. Portal główny wykonano z piaskowca w stylu późnego renesansu i przyozdobiono go herbem Jastrzębiec. Budowlę przykrywają dachy dwuspadowe z wieżyczką na sygnaturkę w części środkowej.

Wewnętrzny wystrój kościoła realizowano powoli na przestrzeni XVII i XVIII w. Oryginalnym akcentem kościoła, zakrystii i korytarza dolnego w klasztorze jest bogata gipsatura i sztukateria w tzw. typie lubelsko-kaliskim. W zakrystii kościoła, kaplicy i zabudowaniach klasztornych znajduje się seria tzw. obrazków dewocyjnych, na których malowano opisy cudów. Jest ich obecnie 85 i stanowią źródło wiedzy o życiu ówczesnego społeczeństwa. Nawy boczne sklepione krzyżowo, otwarte względem nawy głównej filarowymi arkadami. Nawa główna, prezbiterium oraz ramiona transeptu sklepione kolebkowo z lunetami, ozdobione stiukami o motywach roślinnych. Zakrystia znajduje się w skrzydle klasztoru i przylega do północnej ściany kościoła. Ozdobiona została drewnianą boazerią, intarsjowaną różnymi gatunkami drewna. Ponadto znajdują się tutaj szafy na przedmioty liturgiczne, wykonane z drewna, intarsjowane lub malowane.

Po lewej stronie nawy głównej znajduje się kaplica św. Jacka, założyciela dominikanów w Polsce. Fundatorem tej kaplicy w 1653 r. był wojski piotrkowski Wojciech Gniewosz.

W latach 1741-44 zbudowano u wejścia do kaplicy klasycystyczną bramę, a na jej szczycie umieszczono pozytyw organowy. Przedmiotem szczególnej czci w kaplicy są relikwie ręki św. Jacka, przechowywane w specjalnie skonstruowanym, przenośnym relikwiarzu.

Po prawej stronie nawy głównej kaplica Matki Boskiej Bolesnej, oddzielona trójdzielną, rokokową, okratowaną bramą z kręconymi kolumnami. Warto zwrócić uwagę na bogato zdobiony rokokowy ołtarz główny z 1796 r., jego centralną część zajmuje obraz Wniebowzięcia NMP namalowany przez Michała Stachowicza.

Ołtarz związany jest z chórem zakonnym, oddzielonym od prezbiterium specjalną ozdobną ścianką. W stallach chóru umieszczono obrazy świętych dominikańskich autorstwa M. Stachowicza. Pozostałe ołtarze barokowe pochodzące z 1 poł. XVIII w.

W centralnym punkcie specjalnie skonstruowanego, bogato rzeźbionego ołtarza pochodzącego z 1651 r., usytuowanego w kaplicy Matki Boskiej Gidelskiej, umieszczono figurkę Matki Boskiej Gidelskiej. W 1617 r. została ona oszlifowana i nabita na blachę przez Jana Kobielskiego.

Boki ołtarza zdobią ustawione perspektywicznie kolumny i rzeźby. Ołtarz zadziwia swoim pięknem i przemyślanym rozwiązaniem architektonicznym. Figurka umieszczona w niszy, jakby w relikwiarzu. Niszę otacza wiele małych kolumienek, tworzących świetną perspektywę dla bardzo małej figurki, dzięki czemu jest ona optycznie wyeksponowana. W skrzydłach bocznych ołtarza ustawiono rzeźby.

W części końcowej naw bocznych i przy filarach nawy głównej zbudowano dziesięć ołtarzy, dwa z nich znajdujące się przy wejściu do świątyni usunięto w 1766 r. w celu uzyskania lepszej perspektywy dla całego kościoła. Wszystkie ołtarze wykonano w stylu barokowym w 1 poł. XVIII w.

Do stylu barokowego kościoła dostosowana jest ambona oraz sześć rzeźbionych konfesjonałów. Posadzkę marmurową w trzech nawach ułożył w 1854 r. Piotr Schmidt. Obecny prospekt organowy pochodzi z lat 1796-97, zbudowany przez organmistrza Wilhelma Schefflera. Z poprzednich organów pozostały prawdopodobnie figurki aniołków grających na instrumentach muzycznych, które obecnie stanowię ozdobę wystroju zakrystii. Ponadto na uwagę zasługują obrazy trumienne z XVII w., cykl tajemnic różańcowych oraz trzy wielkie płótna przedstawiające całą historię cudownej figurki. W latach 80-tych XIX w. odnowiono wszystkie ołtarze, w 1896 r. na nowo ozłocono ołtarz Matki Bożej, zaś w okna kościelne wprawiono witraże wykonane przez J. Kosikiewicza.

Po wojnie dominikanie prowadzili intensywne prace remontowo konserwacyjne. Cały dach pokryty został blachą miedzianą, odgrzybiono mury, odnowiono zakrystię i kaplicę Matki Bożej, ufundowano nowe dzwony, postawiono ogrodzenie z kamienia granitowego. Gruntownego remontu dokonano również w klasztorze.

Dominikanie opiekujący się cudowną figurką są w posiadaniu księgi z licznymi wotami i świadectwami uzdrowień, zachowało się bardzo wiele świadectw pisanych i malowanych na tabliczkach wotywnych wieszanych wokół ołtarza. Mówią one o dokonanych za wstawiennictwem Maryi cudownych uzdrowieniach.

Koronacja figurki miała miejsce 19 sierpnia 1923 r. W uroczystościach uczestniczyło przeszło stu księży i 300-tysięczna rzesza wiernych. Przy okazji jubileuszu 75-lecia koronacji figurki Matki Bożej obchodzonego w 1998 r., sanktuarium otrzymało zaszczytny tytuł bazyliki mniejszej.

Klasztor wzniesiony został na planie prostokąta. Na parterze układ jest dwutraktowy z pomieszczeniami po jednej stronie wzdłuż korytarza, na piętrze zaś bazylikowy. Sklepienia w korytarzu są krzyżowe, w celach kolebkowe z lunetami.

W muzeum zorganizowanym w klasztorze w 1950 r. eksponowane są zabytki sztuki sakralnej i regionalnej. Oglądać można wiele obrazów, feretrony, stare kościelne chorągwie, rzeźby, meble i wszelkiego rodzaju pamiątki historyczne. Warto zwrócić uwagę na dwa zabytkowe stoły dębowe wykonane specjalnie z okazji wizyty podążającego do Wiednia Jana Sobieskiego.

Przyklasztorna biblioteka założona została w 1624 r. Zawiera kilka tysięcy woluminów. W 2000 r. przy sanktuarium gidelskim powstała Droga Krzyżowa - Gidelska Kalwaria. Miejsce to odwiedzają rzesze pielgrzymów z całej Polski jak również z zagranicy. Szczególnie przyciąga słynąca z licznych uzdrowień Madonna Gidelska.