Powiat Radomszczański - radomszczanski.pl

Gmach przedborskiego ratusza miejskiego, znajdujący się na rogu ulic Mostowa i Pocztowa, został wybudowany w latach 1838 – 1840. „Katalog zabytków sztuki w Polsce” podaje, że przedborski ratusz jest obiektem wybudowanym w stylu późnoklasycystycznym.

Wzniesiony na planie prostokąta, piętrowy, podpiwniczony, z dwuwarstwowym układem wnętrza, sienią w osi. Na osi fasady płytki ryzalit rozczłonkowany pilastrami. Zwieńczony trójkątnym szczytem. Gzyms kordonowy i wieńczący, kroksztynkowy. Piwnice posiadają sklepienia kolebkowe. Całość przykryta dachem czterospadowym.

Miasto przed 1840 rokiem, przez kilka dziesięcioleci, nie posiadało ratusza. O wcześniejszym ratuszu nie wiadomo właściwie nic. Nie znana jest jego lokalizacja (najprawdopodobniej w rynku), ani data wybudowania. W tekstach źródłowych, są na temat ratusza tylko dwie skąpe wzmianki. Pierwsza pochodzi z dokumentu wydanego w roku 1595, przez króla Zygmunta III Wazę, w którym władca chcąc ograniczyć osadnictwo żydowskie w mieście, zakazuje sprzedawania domów Żydom, pod karą przepadku i domu, i zapłaty za niego. Skonfiskowane pieniądze, zgodnie z wolą króla, a i pewnie na życzenie mieszczan, miały iść na zasilenie między innymi budowy ratusza. Przy czym nie wiadomo, czy budowa ratusza już trwała, czy też wzniesienie tego obiektu dopiero planowano. Druga wzmianka z 1789 roku, zawarta w lustracji starostwa przedborskiego, mówi, że „przez ogień od Żydów wszczęty spaliło się domów i z ratuszem 22”, nie podana jest jednak konkretna data tego zdarzenia, a wniosek można wysnuć taki, że spłonął on przed spisaniem wspomnianej lustracji.

Brak ratusza wymuszał konieczność wynajmowania pomieszczeń na cele związane z działalnością Urząd Municypalnego, a to wiązało się z ponoszeniem wysokich opłat pokrywanych ze skromnego, miejskiego budżetu. Oprócz biura dla burmistrza i ławników, władze musiały troszczyć się o wynajęcie pomieszczeń na areszt, wagę czy skład narzędzi używanych do gaszenia pożarów. W celu zaspokojenia tych potrzeb, w 1833 roku członkowie przedborskiej rady municypalnej podjęli decyzję o budowie gmachu ratusza. O zgodę na zatwierdzenie przedsięwzięcia zwrócono się w dniu 26 września 1833 do Komisji Województwa Sandomierskiego w Radomiu. W roku następnym, 6 marca, Budowniczy Powiatu Obwodu Opoczyńskiego otrzymał polecenie od Komisarza Obwodu, aby sporządził kosztorys i wycenę budowy ratusza w Przedborzu.

Problematyczne stało się jednak to, w którym miejscu obiekt takiej rangi miałby zostać wystawiony. Miasto nie dysponowało bowiem odpowiednim ku temu placem. Naturalną koleją rzeczy większość ratuszy znajduje się na, lub przy rynku miejskim, stanowiącym centrum miast. W Przedborzu na wybudowanie ratusza przy rynku, w pierwszej połowie XIX wieku po prostu brakło już miejsca. Dlatego też na ten cel zaczęto poszukiwać właściwego placu. Nieruchomość taką nabyto w listopadzie 1837 roku od Konstancji z Czapalskich Leskiej, żony burmistrza Przedborza Franciszka Leskiego. Plac narożny położony przy ulicy zwanej wówczas Koński Targ, o powierzchni 2 425,5 nowopolskich łokci kwadratowych ( 1 łokieć = 56, 7 cm), został zakupiony wraz z drewnianym zabudowaniem na nim się znajdującymi za kwotę 4 042,15 zł.

12 lutego 1838 roku odbył się przetarg na wyłonienie wykonawcy budowy. Został nim urodzony w Przedborzu, starozakonny, budowniczy i właściciel zastawny dóbr Góry Mokre Mojżesz Binenthal. Zaproponował on kwotę 37 480 zł za wybudowanie ratusza, która była o 4 513, 12 zł niższą jak ta wynikająca z kosztorysu. Binenthal swoje powodzenie w interesach zawdzięczał Wojciechowi Lange, naddzierżawcy Ekonomii Przedborskiej i budowniczego przedborskiej fabryki sukna, który w latach 20 XIX wieku odstąpił kontrakt z rządem Królestwa Polskiego na dostawę kamienia na budowy w Warszawie. Kamień pozyskiwany był z kamieniołomu na Majowej Górze, położonej na prawym brzegu rzeki Pilicy w dobrach wsi Wola Przedborska. Wydobyty stamtąd kamień, posłużył również do budowy gmachu nowego ratusza.

Kontrakt z budowniczym na wykonanie prac zawarto 23 kwietnia 1838 roku. Prace rozpoczęły się 3 maja 1838 roku i trwały 2 lata. Ratusz oddano do użytkowania w roku 1840. Na potrzeby Urzędu Municypalnego zajęte zostały pomieszczenia na parterze nowo wybudowanego gmachu. Pomieszczenia mieszkalne, znajdujące się na piętrze, zostały wystawione na licytację z myślą wynajmu. Wygrał ją burmistrz Leski, który zobowiązany był, zgodnie z zawartą umową, do płacenia na rzecz miasta 282 zł czynszu dzierżawnego rocznie. Jednak burmistrz postanowił nie wywiązywać się z umowy, uważając, że jako burmistrzowi zamieszkiwanie na piętrze ratusza należy mu się bezpłatnie, z racji zajmowanego stanowiska. Doprowadziło to do kilkuletniego sporu, rozstrzygniętego na korzyść miasta.

Jako projektantów budynku ratusza podaje się Jakuba Molke (1804-1857), architekta, pochodzącego z okolicach Sycowa, a mieszkającego w latach 30 XIX wieku na przedborskiej Widomie przy dzisiejszej ul. Leśnej, oraz Augustyna Kurella (1800-1858) sprawującego urząd Budowniczego Obwodu Opoczyńskiego, do którego w tamtych latach administracyjnie należał Przedbórz.

Decyzją z dnia 30 maja 1972 roku ratusz został wpisany do rejestru zabytków pod numerem 769.

opracował: Paweł Zięba